Akademia Prawa Samorządowego - Wiedza, Szkolenia i Aktualności z Zakresu Prawa Samorządowego

"Bogu na chwałę, ludziom na pożytek" to zdanie z preambuły ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (Dz.U.2025.244) znajduje jeszcze większy wydźwięk w związku z uznaniem osp za podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej. Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz.U.2024.1907) przyznaje im kolejne, nowe zadania. Przepis art. 196 tejże ustawy, dokonując nowelizacji przepisów dotyczących osp stwierdza, że "Ochotnicze straże pożarne są podmiotami ochrony ludności i obrony cywilnej" oraz dodaje im nowe zadania: "udział w ochronie ludności i obronie cywilnej;" "wykonywanie pierwszej pomocy oraz kwalifikowanej pierwszej pomocy."
Zgodnie z ustawą o ochronie ludności i obronie cywilnej ochrona ludności to system składający się z organów administracji publicznej wykonujących zadania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, w tym zwierząt, infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia. Organy te nazywane są "organami ochrony ludności", Drugim elementem tego systemu są podmioty wykonujących te zadania. Zwane są one z kolei "podmiotami ochrony ludności". Trzecim elementem systemu są z kolei "zasoby ochrony ludności".
Obrona cywilna z kolei to realizacja zadań określonych w art. 61 lit. a Protokołu dodatkowego do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I), sporządzonego w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 r. poz. 175 oraz z 2015 r. poz. 1056), zwanego dalej "Pierwszym Protokołem dodatkowym do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r.", mająca na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw.
Z chwilą wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny: 1) ochrona ludności staje się obroną cywilną; 2) organy ochrony ludności stają się organami obrony cywilnej; 3) podmioty ochrony ludności stają się podmiotami obrony cywilnej; 4) zasoby ochrony ludności stają się zasobami obrony cywilnej.
Ochotnicze straże pożarne są podmiotami ochrony ludności z mocy samego prawa. Zostały one bowiem wymienione w art. 17 ustawy jako takie. Oprócz nich podmiotami takimi są różne jednostki, inspekcje, agencje, organizacje pozarządowe np.: Inspekcja Ochrony Środowiska, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Transportu Drogowego, organy nadzoru budowlanego, straże gminne, Caritas Polska i podmioty współpracujące, Polski Związek Łowiecki, Polski Związek Wędkarski, Aeroklub Polski i wiele innych.
Oprócz podmiotów, które są nimi mocy prawa, ustawodawca wymienia: podmioty wyznaczone przez organ ochrony ludności, podmioty, z którymi organ ochrony ludności zawarł porozumienie o wykonywaniu zadań oraz podmioty uznane przez organ ochrony ludności za podmioty ochrony ludności poprzez wydanie decyzji administracyjnej.
Ochotnicze straże pożarne jako podmioty ochrony ludności wykonują zadania ochrony ludności i obrony cywilnej w ramach swojej właściwości. Wśród zadań, które wykonują osp, a które są także zadaniami ochrony ludności i obrony cywilnej można wymienić: prowadzenie działań ratowniczych, udział w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, a także udział w działaniach prowadzonych przez inne służby, inspekcje i straże; udział w alarmowaniu i ostrzeganiu ludności o zagrożeniach; wykonywanie pierwszej pomocy oraz kwalifikowanej pierwszej pomocy; organizowanie ćwiczeń oraz udział w szkoleniach i ćwiczeniach; wspomaganie edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej.
W ochotniczych strażach pożarnych jako podmiotach obrony cywilnej może być odbywana służba w obronie cywilnej.
Na realizację zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej osp mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Autor: Łukasz Jaroszewski

Ochotnicze straże pożarne jako podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej