Akademia Prawa Samorządowego - Wiedza, Szkolenia i Aktualności z Zakresu Prawa Samorządowego

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o samorządzie gminny (Dz.U. z 2024, poz. 1465) (dalej: u.s.g.) mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Z kolei ust.2 tego samego artykułu stanowi, że ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Skoro gmina to terytorium i wspólnota samorządowa to istotne jest określenie pojęcia "mieszkańca gminy".
  Zgodnie z art. 25 Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2024, poz. 1061) (dalej: K.c.) miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Z kolei dalsze przepisy stanowią o tym, że miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
Zatem mieszkańcem gminy jest każdy człowiek, który posiada miejsce zamieszkania na jej terenie, bez względu na zdolność do czynności prawnych, czy prawa wyborcze. Jak słusznie zauważył WSA w Kielcach w wyroku z 11.12.2019, II SA/Ke 901/19, LEX nr 2768319 „Dla przynależności do wspólnoty gminnej nie mają znaczenia takie okoliczności jak wiek, zdolność do czynności prawnych czy posiadanie praw publicznych i obywatelskich, natomiast warunkują one zakres uprawnień przysługujących poszczególnym członkom wspólnoty samorządowej.”  Z kolei WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 11.02.2021 r., II SA/Go 23/21, LEX nr 3120384 stwierdził: „Brak zameldowania nie pozbawia osoby stale zamieszkującej w gminie statusu członka wspólnoty gminnej, wobec czego należy uznać, że odwołanie się do kryterium zameldowania na pobyt stały, jako warunku uczestniczenia i korzystania z pełnych uprawnień w zebraniu wiejskim narusza prawo.”
Mieszkańcy gminy posiadają określone prawa polityczne i obywatelskie, związane z przynależnością do wspólnoty samorządowej. Do takich praw należy np. inicjatywa w sprawie referendum lokalnego.  „Zgodnie z art. 11 ust. 1 u.s.g. mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Przepis art. 12 u.s.g. przewiduje, że: zasady i tryb przeprowadzania referendum gminnego określa odrębna ustawa. Stosownie zaś do treści art. 2 ustawy o referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego, jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę, co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki, a także w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę. Żadna z tych ustaw, ani też Kodeks wyborczy, nie przewiduje możliwości wyłączenia stosowania ustawy o referendum lokalnym wobec określonej kategorii mieszkańców gminy. To oznacza, że regulacje tej ustawy mają zastosowanie - bez żadnego wyjątku - do wszystkich mieszkańców gminy. Uchwała organu stanowiącego gminy nie może wyłączyć stosowania ustawy wobec określonej grupy mieszkańców gminy (tu: mieszkańców jednostki pomocniczej) i poddać ją odrębnym regulacjom aktu prawa miejscowego - statutu jednostki pomocniczej.” (Wyrok NSA z 2.08.2023 r., III OSK 2029/22, LEX nr 3612972).
Inne prawo mieszkańca gminy wynika z art.28aa ust. 6 u.s.g. Zgodnie z tym przepisem W debacie nad raportem o stanie gminy mieszkańcy gminy mogą zabierać głos. Mieszkaniec, który chciałby zabrać głos w trybie określonym powyżej, składa do przewodniczącego rady pisemne zgłoszenie, poparte podpisami:
1) w gminie do 20 000 mieszkańców - co najmniej 20 osób;
2) w gminie powyżej 20 000 mieszkańców - co najmniej 50 osób. Zgłoszenie składa się najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień, na który zwołana została sesja, podczas której ma być przedstawiany raport o stanie gminy. Mieszkańcy są dopuszczani do głosu według kolejności otrzymania przez przewodniczącego rady zgłoszenia. Liczba mieszkańców mogących zabrać głos w debacie wynosi 15, chyba że rada postanowi o zwiększeniu tej liczby.

SIĘGNIJ PO NASZEGO E-BOOKA I DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ. KLIKNIJ TUTAJ.

Na uwagę zasługuje także prawo mieszkańca gminy do zawarcia umowy najmu lokalu komunalnego. Zwrócił na to uwagę WSA w Opolu w wyroku z 20.07.2004 r., II SA/Op 144/04, LEX nr 816132. „Z treści art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminnym i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733) wynika w sposób jednoznaczny, że mieszkaniowy zasób gminy jest tworzony w celu realizacji zadań wynikających z art. 4 cyt. ustawy, czyli m.in. w celu zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej. Analiza treści art. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 z późn. zm.), który do wspólnoty samorządowej nakazuje zaliczyć mieszkańców gminy oraz art. 16 Konstytucji RP, który stwierdza, że ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową, pozwala w sposób dostateczny przyjąć, iż wszyscy mieszkańcy gminy, niezależnie od tego, czy są w niej zameldowani na pobyt stały, czasowy czy też mieszkają bez meldunku, są członkami wspólnoty samorządowej, którym Konstytucja RP przyznała prawo do równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji).”
Mieszkaniec gminy to zatem każdy, bez względu na wiek, płeć, zdolność do czynności prawnych, zdolność do korzystania z praw politycznych, człowiek zamieszkujący terytorium gminy. To determinuje jego przynależność to wspólnoty samorządowej i w konsekwencji różnego rodzaju prawa i uprawnienia.

Opracował:
Łukasz Jaroszewski

KLIKNIJ PO WIĘCEJ WIEDZY I SPRAWDŹ NASZE AKTUALNE SZKOLENIA!

Mieszkaniec gminy, czyli kto ?